Stres jest nieodłączną częścią życia każdego człowieka. Towarzyszy nam niemal codziennie, niejednokrotnie dostarczając więcej kłopotów niż zysków. Problem stresu, a także sposobów radzenia sobie z nim nie traci na aktualności.
- Definicja stresu
Termin „stres” w kontakcie nauk o zdrowiu jest to reakcja organizmu na stawiane mu żądania. W psychologii definiowany jest jako dynamiczna relacja adaptacyjna pomiędzy możliwościami jednostki, a wymogami sytuacji. Charakteryzuje się brakiem równowagi psychicznej i fizycznej. Jak twierdzi badacz Hans Selye, stres może być zarówno konstruktywny jak i destrukcyjnego, co oznacza, że nie każdy stres jest szkodliwy dla człowieka. W niektórych sytuacja może bowiem pełnić funkcję pozytywną, mobilizując człowieka do efektywniejszego działania. Stres pozytywny określa się mianem eustresu, a negatywny, uciążliwy, powodujący szkody, dystresem.
- Jak rozumieć stres?
Stres jest stanem całego organizmu. Oznacza to, że nie da się dokładnie zlokalizować miejsca jego występowania w ciele człowieka, bowiem dotyka on wielu struktur i narządów. Dodatkowo, stres zakłada interakcję organizmu człowieka z otoczeniem, w którym funkcjonuje.
Z punktu widzenia psychologii można wyróżnić trzy nurty w określaniu stresu.
- Stres jako bodziec (stresor), wydarzenie o określonych właściwościach. Mówimy w tym przypadku o stresie jako o czymś, co ma swoje specyficzne cechy i właściwości.
- Stres jako reakcja, zwłaszcza emocjonalna. W tym znaczeniu stres jest wywoływany przez coś, najczęściej emocje i powstaje jako reakcja na dane wydarzenie.
- Stres rozpatrywany w kategoriach relacji między czynnikami zewnętrznymi a ich odbiorem przez podmiot. W tym kontekście stres jest traktowany jako określona relacja między człowiekiem a otoczeniem. Jest ona oceniana jako obciążająca lub przekraczająca zasoby danej osoby i zagrażająca jej dobrostanowi.
- Reakcja na stres
Stres powoduje zmiany w funkcjonowaniu organizmu człowieka na trzech płaszczyznach.
Dotyka zarówno fizjologii jak i psychiki człowieka, a także jego zachowania.
- Wskaźniki fizjologiczne
m.in.: przyśpieszony puls, rozszerzenie źrenic, kołatanie serca, wzmożona potliwość, sztywność karku, napięcie mięśni rąk i nóg, ucisk w gardle, suchość w jamie ustnej, naprzemienne uczucie gorąca i zimna, gonitwa myśli;
- Wskaźniki psychologiczne
m. in. rozdrażnienie, wrogość, ataki złości, lęk, apatia, przygnębienie, poczucie osamotnienia, trudności z podejmowaniem decyzji, zachwiane poczucie własnej wartości;
- Wskaźniki behawioralne
m. in. zwiększona pobudliwość, pojawienie się tików nerwowych, impulsywność w działaniu, utrata apetytu lub uczucie ciągłego głodu, zaburzenia snu (bezsenność lub wzmożona senność), nagłe wybuchy gniewu lub płaczu, nadużywanie alkoholu, papierosów, itp., obniżona wydajność działań.
- Sposoby radzenia sobie ze stresem
To, jaką strategię obierzemy, aby uporać się ze stresem, może wpływać na efektywność tego działania oraz łagodzenie następstw stresu. Badacze Lazarus oraz Folkman wyróżnili kilka sposobów radzenia sobie ze stresem. Są to:
- konfrontacja, czyli obrona własnego stanowiska;
- walka z trudnościami, by zaspokoić swoje potrzeby;
- planowanie rozwiązania problemu, czyli zaplanowane działanie wobec zaistniałej sytuacji stresowej;
- dystansowanie się od problemu, polegające na podejmowaniu wysiłków mających na celu odsunięcie go od siebie, uniknięcie myślenia o nim;
- unikanie/ucieczka – fantazjowanie, przeczekiwanie aż „samo minie”, myślenie życzeniowe – co chcielibyśmy aby się stało i jak ma się stać;
- samo obwinianie się – samokrytyka, autoagresja, które mają na celu niejako „usprawiedliwienie” dlaczego stres powstał;
- samokontrola – powstrzymywanie negatywnych emocji, aby w ten sposób załagodzić objawy stresu;
- poszukiwanie wsparcia – szukanie pomocy ze strony innych, często także poszukiwanie współczucia od nich, co zarazem łączy się niejednokrotnie z wyolbrzymianiem stresującego bodźca;
pozytywne przewartościowanie – polegające na wynajdowaniu a następnie podkreślaniu dobrych stron sytuacji stresowej, w celu zmniejszenia zaistniałego poczucia straty lub porażki.
Jak wynika z badań, to w jaki sposób człowiek radzi sobie ze stresem zależy w dużej mierze od płci, wieku, a także jego osobowości. Oczywiście nie pozostaje obojętny rodzaj stresora, czyli tego, co stres spowodowało. Szczególne znaczenie w procesie radzenia sobie ze stresem ma wsparcie ze strony innych, wpływa ono bowiem na zwiększenie zdolności i siły do wytrwałej i skutecznej walki.
- Stres chroniczny
Chroniczny stres to nic innego jak stres doświadczany permanentnie. Jak już wiemy, pomimo niektórych pozytywnych konsekwencji, stres w ogólnym rozumieniu nie jest zdrowy dla organizmu. Dlatego też gdy występuje stale i przez długi okres, może przyczyniać się do powstawania wielu chorób, takich jak na przykład astma czy wrzody żołądka.
Codzienne życie pokazuje, że nie jesteśmy w stanie stresu uniknąć. To, w jaki sposób interpretujemy niektóre sytuacje jest cechą indywidulaną każdego człowieka. Dlatego to, co
jednych denerwuje, dla innych może okazać się zupełnie błahą sprawą. Nie możemy nagle zmienić tego, jak rozumiemy i interpretujemy świat, ale możemy nauczyć się radzić sobie ze stresem w sposób najbardziej dla nas dogodny i skuteczny.
