Jeśli mówić o stylu wychowania w sensie ogólnym, wskazuje się, że każda rodzina ma swój niepowtarzalny, indywidualny styl, który określa sposób życia i funkcjonowania wewnątrz niej. Dotyczy on między innymi sposobu wyrażania uczuć, komunikowania się czy też stosunku do świata społecznego poza rodziną. Jakie wyróżniamy style wychowania i postawy rodzicielskiej?
Styl wychowania to naturalne oddziaływanie rodzica na dziecko, które odzwierciedla wpływ na psychikę dziecka, a w efekcie na jego zachowanie. Obejmuje on sposób kontrolowania dziecka, jakość i typ udzielanego wsparcia, a także stosowane kary i nagrody w wychowaniu. Określa ona zatem względnie trwały stosunek rodziców do dziecka, stosowane przez nich metody wychowawcze oraz sposób egzekwowania nałożonych na dziecko obowiązków i szanowanie jego praw. Można powiedzieć, że styl wychowania to określony sposób, w jaki rodzice kształtują osobowość dziecka.
Pierwsze badania nad stylami wychowania pozwoliły wyróżnić trzy podstawowe style: autokratyczny, demokratyczny i liberalny.
Autokratyczny styl wychowania
Jest to styl wychowania oparty na sile i posłuszeństwie. Rodzica wychowującego dziecko w ten sposób charakteryzuje surowość i dystans wobec dziecka.
W tej metodzie wychowawczej w roli autorytetu występuje jedno z rodziców, które podejmuje decyzje dotyczące rodziny samodzielnie, bez konsultowania się z pozostałymi jej członkami. Dzieci znają swoje prawa i obowiązki i nie mają prawa przekraczać wyznaczonych granic.
Rodziny, w których dominuje ten styl wychowania charakteryzuje dystans w relacjach. Kontakty z dzieckiem są formalne, bardzo rzadko okazuje się ciepło czy troskę. Rodzice mają duże wymagania w stosunku do dzieci i nie akceptują ich słabości czy zwyczajnego tak zwanego „gorszego dnia”. Nie akceptują również pomyłek, błędów czy słabości. W takich rodzinach raczej nie rozmawia się o uczuciach, a wszelkie wątpliwości czy tak zwane „trudne uczucia” nie są tutaj akceptowane.
Ten styl wychowania niesie za sobą wiele negatywnych konsekwencji zarówno dla dziecka jak i dla relacji z rodzicem. Tak wychowywane dzieci mają niskie poczucie własnej wartości,
Lub też przeciwnie – buntują się przeciwko wszystkim bez głębszego zastanowienia i przeanalizowania sprawy. Styl autokratyczny zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia u nastolatka zachowań ryzykownych, takich jak używanie substancji psychoaktywnych (alkoholu, papierosów, a nawet narkotyków); przedwczesnej inicjacja seksualnej, skłonności do sportów ekstremalnych a także agresji.
Demokratyczny styl wychowania
Styl oparty na cieple rodzinnym i dbaniu o emocje dziecka. Charakteryzuje się poszanowaniem pragnień dziecka oraz wymaganiami ukierunkowanymi na osiągnięcia. Posiada jasno ustalone reguły przez autorytet, który jest jednak poparty racjonalną argumentacją. Często przy opisywaniu tego stylu wychowania stosuję się określenie „wychowanie racjonalne”.
W rodzinie, w której dominuje ten styl, dziecko jest częścią jej życia. Bierze udział w dyskusjach i codziennych domowych sprawach. Posiada swoje obowiązki, które w odróżnieniu od stylu autokratycznego nie zostały narzucone z góry, a wspólnie przedyskutowane. Rodzice stosujący demokratyczny styl wychowania na ogół nie uważają kar za dobre metody wychowawcze i zastępują je naturalnymi konsekwencjami oraz rozmowami. Stosują pochwały opisowe. Istotna jest tutaj miłość i wzajemna życzliwość członków rodziny.
Dla dziecka ze stosowania takiego stylu płyną pozytywne konsekwencje. Przede wszystkim osobowość dziecka może rozwinąć się prawidłowo. Dziecko wie kim jest i co potrafi. Jest pewne siebie i szanuje zarówno siebie samego jak i innych. Ma poczucie bezpieczeństwa, które pozwala mu lepiej funkcjonować w codziennym życiu.
Liberalny styl wychowania
To styl przyzwalający, oparty na miłości i pozytywnych więziach emocjonalnych, a także ograniczonej kontroli. Dziecku nie stawia się wymagań i nie wyciąga konsekwencji. Jest często nazywany „wychowaniem bezstresowym”.
Styl liberalny jest odwrotnością stylu autokratycznego. W rodzinie, w której panuje dzieci mają dużo swobody. Rodzice nie są konsekwentni w przestrzeganiu granic i zasad, których i tak jest niewiele. Sprawia to, że dziecku brakuje poczucia bezpieczeństwa.
Rodzice, którzy stosują ten styl rzadko interesują się tym co dzieje się u dziecka, jak sobie ze wszystkim radzi, co czuje. W wielu przypadkach skutkuje to brakiem kontroli i przyzwoleniem na zachowania aspołeczne, w tym agresywne. Bardzo charakterystyczna dla tego stylu wychowania jest pobłażliwość i uległość w stosunku do dziecka. Spełnianie wszelkich zachcianek dziecka oraz akceptowanie jego niegrzecznych zachowań skutkuje kształtowaniem się u dziecka zarozumiałości i przekonania o własnej wyższości. Czasami w takich rodzinach wydaje się, że to dziecko decyduje o wielu sprawach.
Brak motywacji i kontroli ze stromy rodziców powoduje, że dziecko ma kłopoty z nauką, a nawet nie ma chęci się nią zająć. Dzieci wychowywane w stylu liberalnych uczą się manipulować dorosłymi, aby uzyskać to czego chcą.
Style wychowania w rodzinie
Style wychowania mają znaczenie dla osiąganych efektów wychowawczych. Wskazuje się, że w okresie dorastania zarówno styl komunikowania się jak i styl wychowania rodzicielskiego mogą być podstawą do przewidywania kierunku rozwoju dziecka, wpływają bowiem na podejmowanie życiowych ról przez młodzież. Niektóre style wychowania wpływają pozytywnie, a niektóre negatywnie na rozwój dziecka.
Zbyt silna kontrola zewnętrzna powoduje kształtowanie się poczucia bezsilności i wstydu, a jej brak może powodować poczucie zagubienia braku umiejętności stawiania granic pomiędzy własną osobą a otoczeniem.
Każdy styl wychowawczy jest powiązany z cechami u dziecka.
Styl demokratyczny odznacza się wyższym poziomem poczucia kompetencji u dziecka. Dzieci są bardziej pewne siebie, mają wyższą motywację osiągnięć, wierzą w swoje umiejętności, a także odznaczają się wyższą odpowiedzialnością w sytuacjach społecznych. Są zdolne do kontrolowanie samych siebie oraz do współpracy z innymi osobami.
Styl liberalny wyznacza u dziecka umiejętność działania i aktywności, jednak zachowania te nie są powiązane ze stawianiem sobie celów i dążeniem do nich. Dodatkowo, dzieci wychowane w tym stylu są mniej pewne siebie i nie są zainteresowane nabywaniem nowych umiejętności.
Styl autorytarny powoduje u dzieci kształtowanie się postaw prowokujących a także zachowań agresywnych. U dzieci wychowanych w tym stylu występuje zwiększona zależność od opinii innych, która w sposób znaczący wpływa na społeczne kompetencje dziecka.
Style wychowania w szkole
Podobnie jak w rodzinie, także w edukacji instytucjonalnej pojawia się pojęcie stylu, który określa rodzaj oddziaływania nauczycieli na wychowanka, które to ma prowadzić do osiągnięcia oczekiwanych, pozytywnych rezultatów. Wyróżniamy tutaj podobne styla jak w wychowaniu przez rodziców. Styl autokratyczny, opierający się na tradycyjnych wartościach wspólnych, które zostały odgórnie ustalone. Oraz styl liberalny, negujący istnienie wspólnych wartości a preferujący założenie o ich względnym charakterze. Oba style występują w teraźniejszej edukacji. Styl autokratyczny jest obecny w tradycyjnej szkole, natomiast styl liberalny często stosowany jest w szkolnictwie wyższym.
Jaki styl stosować?
Wymienione trzy style wychowania na ogół nie występują w czystej postaci. W wychowaniu dziecka często stosuje się mieszankę stylów. To, jaki styl wychowania zostanie użyty w danej chwili zależy w dużej mierze od sytuacji, jednak warto podkreślić, że zawsze jeden ze stylów jest w danej rodzinie dominujący.
Podejście demokratyczne niesie za sobą szereg pozytywnych konsekwencji. W rodzinie posługującej się takim stylem jest dużo miłości, życzliwości i sympatii wobec członków rodziny, a także wyrozumiałości i miejsca na błędy i naprawianie ich. Zachowany jest szacunek dla każdego członka rodziny i nie ma przyzwolenia na złe czy też agresywne zachowania.
