Ogólnie o dojrzewaniu
Dojrzewanie, mówiąc ogólnie, to zmiany fizyczne i psychiczne, społeczne i hormonalne, które zmieniają dziecko w osobę dorosłą. Dojrzewanie fizyczne polega na zmianie budowy i wyglądu ciała, psychiczne natomiast w głównej mierze dotyczy kształtowania się osobowości oraz samoświadomości. Obok nich można wyróżnić także dojrzewanie psychoseksualne dotyczące zmian w postawach wobec osób tej samej i innej płci oraz społeczne, owocujące w zmiany w pełnieniu roli społecznej i swoim miejscu w społeczeństwie.
Dojrzewanie jest uzależnione od czynników zarówno genetycznych, płciowych, jak i środowiskowych, klimatycznych czy kulturowych. Obok terminu dojrzewanie pojawia się także pojęcie „adolescencja” oraz „moratorium psychospołeczne”, używane często zamiennie.
Dojrzewanie fizyczne
Zmiany fizyczne okresu dojrzewania dotyczą w dużej mierze rozwoju drugo- i trzeciorzędowych cech płciowych człowieka. Dojrzewanie może rozpocząć się około 9 roku życia, ale może także mieć miejsce dopiero około 14. roku życia.
Dojrzewanie chłopców
Początkowe zmiany, które są widoczne na zewnątrz, dotyczą głównie narządów płciowych. To właśnie w chwili rozpoczęcia produkcji testosteronu, ich rozmiar zaczyna się zwiększać. Kiedy te zmiany zaistnieją, zaczyna pojawiać się także niewystępujące dotąd owłosienie łonowe.
Dla chłopców w okresie adolescencji normalny jest nasilony pociąg seksualny, powodujący między innymi, tzw. polucje nocne podczas snów erotycznych.
Jeśli chodzi o zmiany psychiczne, zwiększa się potrzeba akceptacji wśród rówieśników, która może wyrażać się przynależnością do tzw. młodzieżowych subkultur. W okresie dojrzewania dochodzi również do pierwszych eksperymentów z używkami. Często pojawia się także bunt wobec dorosłych, związany z brakiem akceptacji do zastanej rzeczywistości i z pragnieniem żeby świat dopasował się do nas.
Dojrzewanie dziewcząt
Znak, że dojrzewanie dziewczynki się rozpoczęło, to menarche, czyli pierwsza miesiączka. Należy jednak podkreślić, że dojrzewanie płciowe nie kończy się wraz z pierwszą miesiączką.
W początkowych fazach dojrzewania, przysadka mózgowa dziewcząt zaczyna produkować hormon o nazwie estriol, a następnie inne estrogeny oraz progesteron. Zwiastunami dojrzewania jest przybranie na wadze oraz zwiększenie wzrostu, mogą się także pojawić pierwsze, delikatne włosy na wargach sromowych. Zmienia się także sylwetka dziewczynki, przekształcając się w kobiecą figurę. W momencie gdy cykl menstruacyjny ustabilizuje się, można mówić o zakończeniu dojrzewania płciowego dziewczynki. Pełna dojrzałość fizyczna i emocjonalna natomiast następuje dopiero w okolicach 20. roku życia. Osiągnięty zostaje w tym czasie także ostateczny wzrost.
Duża ilość hormonów płciowych zwykle niekorzystnie odbija się na stanie skóry, ale także na psychice, może bowiem skutkować brakiem równowagi emocjonalnej i wywoływać bunt młodzieńczy.
Dojrzewanie psychiczne
Dojrzewanie obejmuje nie tylko przemiany fizyczne, ale i te dotyczące funkcjonowania psychiki, bowiem nieodłącznym elementem przygotowania do dorosłego życia jest dojrzewanie psychiczne (emocjonalne). Okres ten może przebiegać zarówno spokojnie jak i burzliwie.
Człowiek dojrzały emocjonalnie potrafi między innymi świadomie wybierać wyznawane przez siebie wartości, jest samodzielny i zdolny do myślenia abstrakcyjnego. Nabycie tych umiejętności poprzedza okres dojrzewania psychicznego. Jest on trudny zarówno dla adolescenta jak i jego najbliższego otoczenia. Psychika dorastającego człowieka poddawana jest bowiem intensywnemu obciążeniu. Zmiany fizyczne mogą powodować negatywne emocje, a także być przyczyną kompleksów. Akceptacja zmienionego wyglądu ciała jest jednym z czynników, związanych z dojrzewaniem psychicznym.
Problemy okresu dojrzewania
Okres adolescencji jest kluczowy w rozwoju człowieka. To właśnie wtedy kształtuje się nasza fizyczność oraz sfera psychiczna, determinująca w ogromnej mierze nasz charakter. Z powodu ogromnych zmian, może dość do wielu problemów natury medycznej, fizycznej bądź psychicznej, psychospołecznej.
W okresie dojrzewania młodzi ludzie bywają niezwykle emocjonalni. Często pojawiają się tak zwane huśtawki nastroju, których przyczyną są dynamiczne zmiany stężeń hormonów w organizmie. Pozornie błahe aspekty mogą być wyjątkowo silnym przedmiotem zainteresowania nastolatków, inne z kolei mogą być krytycznie oceniane.
Okres dojrzewania jest czasem przygotowania młodego człowieka do wejścia w dorosłość. To właśnie wtedy kształtują się jego główne poglądy, system wartości oraz poczucie własnego „ja”. Poszukiwanie własnej tożsamości może stanowić dyskomfort dla dorastającego człowieka. Adolescentów często dręczą wątpliwości dotyczące między innymi tego, czy rzeczywiście są tacy, jacy być powinni. Tego rodzaju wątpliwości są normalnym etapem kształtowania się psychiki.
Z dojrzewaniem psychicznym wiąże się także potrzeba akceptacji społecznej. W okresie dojrzewania dochodzi bowiem do rozwoju pierwszych poważnych relacji z rówieśnikami. Zainteresowania cielesnością są różne w zależności od tego, jakiej płci jest nastolatek: u dziewcząt pojawia się potrzeba bliskości i związane z nią poszukiwanie partnera, u chłopców natomiast istnieje głównie potrzeba rozładowania napięcia seksualnego.
Jak pomóc dojrzewającemu dziecku?
Ze względu na ryzyko wystąpienia pewnych zaburzeń i schorzeń z zakresu psychiatrii, rodzice i opiekunowie dojrzewających nastolatków powinni bacznie obserwować swojego podopiecznego – stany obniżonego nastroju mogą wpisywać się w zakres normy i być typowymi dla okresu dojrzewania emocjonalnego, jednak jeżeli trwają długo i mają duże nasilenie, warto skonsultować się ze specjalistą.
Wyjątkowa emocjonalność stanowi bardzo istotny element prawidłowego procesu dojrzewania psychicznego, ale emocje, które byłyby skrywane i tłumione mogą stanowić podłoże do rozwoju zaburzeń lękowych. W okresie dojrzewania dość często pojawiają się także zaburzenia odżywiania, ściśle związane ze zmianami fizycznymi ciała i powstającymi przy tym kompleksami. Należy więc obserwować młodego człowieka i w razie podejrzenia jakichkolwiek nieprawidłowości poszukać pomocy i porady.
Potrzeba niezależności i ciekawość świata bywają powodem nastoletniego buntu, często powiązanym z korzystaniem z substancji psychoaktywnych – papierosów, alkoholu, czy nawet narkotyków. Nawet jednorazowa próba może skończyć się uzależnieniem. Podejmowanie rozmów na temat zagrożeń tego typu pozwala je skutecznie zmniejszyć.
Co można poradzić rodzicom dojrzewających nastolatków?
Na pewno agresja i oskarżanie nie jest wyjściem. Dorastający człowiek powinien czuć, że może liczyć na wsparcie i akceptację ze strony opiekunów. Najważniejsza jest rozmowa. Od tego, czy pytanie zostanie zadane odpowiednio, zależy efektywność komunikacji. Do tego należy słuchać – znajomość potrzeb i problemów dorastającego dziecka ułatwi osiągnięcie porozumienia.
Nie jest łatwo rozmawiać, dlatego gdy nie dajemy sobie rady z dojrzewającym dzieckiem powinniśmy skonsultować się ze specjalistą, który posiada wiedzę na ten temat, a także potrafi spojrzeć na sytuację obiektywnie, niejako „z zewnątrz”. Pomoc specjalisty to nie żaden wstyd, a ryzyko nieskorzystania z niej niesie ze sobą wiele negatywnych konsekwencji. Jeśli Twoje dziecko wchodzi w okres dojrzewania i zauważyłeś, że nie do końca ze wszystkim jesteście w stanie poradzić sobie sami, skontaktuj się ze specjalistą.
Artykuł powstał przy pomocy Warszawskiej poradni psychologicznej CO Tam? oferującą szeroki zakres pomocy i wsparcia psychologa dziecięcego i młodzieży, https://psychoterapiacotam.pl/ . Poradnia posiada 3 placówki w dzielnicy Bemowo, Targówek i Wilanów. Specjalizacją poradni jest pomoc psychoterapeutyczna doświadczonych terapeutów psychologów specjalizujących się w problemach emocjonalnych i psychicznych dzieci od 1 roku życia, przedszkolaków, szkolniaków i dorastającej młodzieży.
